اریک برن (مبدع مدل تحلیل رفتار متقابل)

تحلیل رفتار متقابل در زندگی شخصی 

اکنون حدود شش دهه از دورانی که اریک برن، روانپزشک کانادایی-آمریکایی، بحث تحلیل رفتار متقابل یا Transactional Analysis را مطرح کرد می‌گذرد.

طی این شش دهه، میل و رغبت به یادگیری تحلیل رفتار متقابل، به طرز چشم‌گیری افزایش داشته و علاوه بر روانکاوان و روان‌درمان‌گران، فعالان حوزه‌ی مدیریت، کسب و کار، مشاوره، کوچینگ و توسعه فردی هم به آن علاقه نشان داده‌اند.

به شکلی که در بسیاری از سرفصل‌های آموزش مهارتهای ارتباطی و شخصیت شناسی، معمولاً بخشی هم به آموزش تحلیل رفتار متقابل اختصاص داده می‌شود.

ما هم در اینجا می‌کوشیم مبانی تحلیل رفتار متقابل را - به دور از پیچیدگی‌های تخصصی آن - در حدی که برای استفاده‌ی روزمره در زندگی و محیط کار مناسب باشد، به شما آموزش دهیم.

 تحلیل رفتار متقابل در متمم چیست؟

ما سعی کرده‌ایم چارچوب کلی آموزش تحلیل رفتار متقابل در متمم، با استانداردی که معمولاً انجمن‌های TA پیشنهاد می‌کنند و کسانی مانند یان استوارت (در کتاب تحلیل رفتار متقابل) رعایت کرده‌اند، تفاوت نداشته باشد.

بنابراین پس از معرفی ابتدایی اریک برن، به سراغ ساختار شخصیت می‌رویم.

ساختار شخصیت، همان بحث معروف کودک و والد و بالغ است که حتی اگر تحلیل رفتار را به شکل رسمی نیاموخته‌ باشید، باز هم احتمالاً نام آن‌ها به گوش‌تان آشناست:

• کودک درون
• والد
• بالغ

سپس در یک درس مستقل، به این مسئله می‌پردازیم که در هر لحظه «از کجا می‌توانیم بفهمیم در کدام حالت شخصیتی هستیم؟»

معمولاً به عنوان مکمل ساختار شخصیت، بحث آلودگی را هم مطرح می‌کنند. به این معنا که چگونه کودک یا والد، وارد حریم بالغ می‌شوند و روی آن تأثیر می‌گذارند.

به علت اهمیت این بحث، آلودگی به کودک و آلودگی به والد در قالب دو درس جداگانه تنظیم و ارائه شده‌اند.

متمم هم‌چنین سه درس را به موضوع نوازش اختصاص داده‌ که از مباحث بسیار مهم در تحلیل روابط متقابل محسوب می‌شود:

• نوازش
• نوازش پلاستیکی
• پروفایل نوازشی
• فقر نوازش

پس از طرح این درس‌ها، وارد موضوعات کاربردی‌تر تحلیل رفتار متقابل شده‌ایم که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به مدیریت هیجانات، مواجهه با سوال و انتقاد و تقویت بالغ درون اشاره کرد.

یک متخصص تحلیل رفتار متقابل چه سرفصل‌هایی را می‌‌آموزد؟

مکاتب مختلف فکری در روانشناسی و روان درمانی، از زوایای مختلفی به تحلیل رفتار (TA) پرداخته‌اند و مکتب‌های متعددی در این زمینه وجود دارد (+).

پیروان روانکاوی فرویدی، سبک خودشان را در تحلیل رفتار متقابل دارند. متخصصان درمان شناختی رفتاری (CBT) هم سبک و چارچوب خودشان را تعریف می‌کنند. مکاتب و نگرش‌های دیگری هم وجود دارند که هر کدام، سبک و سیاق خودشان را تعقیب می‌کنند.

بنابراین نمی‌توان به طور قطعی مشخص کرد که یک متخصص تحلیل رفتار متقابل، باید چه چیزهایی را بداند و چه سرفصل‌هایی را بیاموزد.

با این حال، یکی از منابعی که در این زمینه می‌توانید به آن مراجعه کنید، انجمن بین المللی تحلیل رفتار متقابل یا ITAA است که از مقبولیت جهانی نیز برخوردار است.

اریک برن (مبدع مدل تحلیل رفتار متقابل)

اریک برن (Eric Berne) روان درمان‌گر کانادایی است که عموماً او را به خاطر ابداع مدل تحلیل رفتار متقابل (به انگلیسی: Transactional Analysis) می‌شناسند.

او ریشه‌ی روسی-لهستانی داشت و نام کامل و واقعی او اریک لئونارد برنشتین (Bernstein) بود. اما در همان سال‌های نخست فعالیت حرفه‌ای و زمانی که اقامت آمریکا را دریافت کرد، ترجیح داد از عنوان خلاصه‌تر اریک برن استفاده کند.

اریک برن در دانشگاه مک گیل کانادا، به تحصیل در رشته‌ی پزشکی و جراحی پرداخت و سپس در آمریکا، در دانشگاه ییل، دوره‌ی رزیدنت روان‌درمانی را گذراند.

اریک برن باقی عمر خود را به درمان بیماران و تالیف کتاب (در دهه‌ی آخر زندگی) گذراند و آنچه ما امروز از او می‌شناسیم بیشتر حاصل نگارش این کتابهاست.

نقطه تفاوت نگرش اریک برن و فروید

اگر چه مدل تحلیل رفتار متقابل اریک برن تا حد زیادی بر اساس نگرش فروید شکل گرفته است، اما یک نقطه‌ی جدایی کلیدی بین آنها وجود دارد.

تفاوتی که باعث شد حتی انجمن روان تحلیل‌گری نیویورک که اریک برن در سال ۱۹۴۰ دانشجوی آنها بود، در سال ۱۹۵۴ حاضر نشود او را به عضویت خود در بیاورد.

درمان فرویدی بیشتر بر گفتگو با بیمار و حرف زدن بیمار و کشف نکات پنهان در ناخودآگاه بیمار از طریق حرف‌های او بود.

در حالی که اریک برن تاکید داشت که با بررسی تعامل بیمار با دیگران و مشاهده و ارزیابی و تحلیل رفتار او در مقابل دیگران، بهتر می‌توان بیمار را درک کرد.

عنوان  تحلیل رفتار متقابل یا Transactional Analysis هم بر اساس همین نگرش انتخاب شده است.

تحلیل رفتار متقابل و ساده سازی مفاهیم ارتباطی

اریک برن تا حد زیادی تحت تاثیر پدرش و علاقمند به شیوه‌ی کار او بود.

پدر برن، یک پزشک حرفه‌ای و شهیر بود و اصل شهرتش به علت رابطه نزدیک با بیمارانش بود.

پدر برن اصرار داشت که بیمار مانند یک شیء زیر دست پزشک نیست و باید کاملاً در فرایند تشخیص و درمان مداخله داده شود.

شاید همین نگرش پدرش بود که باعث شد اریک برن در حرف‌ها و روش کار خود، بر این مسئله تاکید داشته باشد که روان‌درمان‌گر باید بیمار و مراجعه کننده را هم در فرایند تحلیل و درمان دخیل کند و به همین علت، کوشید ادبیات ساده‌تری را طراحی کند که برای بیمار قابل درک باشد و به زبان مشترکی بین بیمار و درمان‌گر تبدیل شود.

اریک برن، نخستین کتاب خود در مورد تحلیل رفتار متقابل تحت عنوان Transactional Analysis in Psychotherapy را نیز که در ۵۱ سالگی و نه سال قبل از مرگش نوشت، به پدرش تقدیم کرده است.

کتابهای اریک برن در مورد تحلیل رفتار متقابل

اریک برن در مجموع چهار کتاب در مورد تحلیل رفتار متقابل تالیف کرده است. هر چهار کتاب در دهه‌ی پایانی عمر او تالیف شده‌اند و البته چهارمین کتاب، دو سال پس از مرگ او منتشر شده است.

این کتابها چنان دقیق و کامل هستند که هنوز هم، اگر کسی بخواهد تحلیل رفتار متقابل را به شکل کامل و دقیق بیاموزد، در میان انواع کتابهای تحلیل رفتار متقابل، جزو بهترین گزینه‌ها محسوب می‌شوند:

1- Transactional Analysis in Psychotherapy

2- Games People Play

3- The principles of group treatment

4- What do you say after you say hello?

البته در میان کتابهای اریک برن، ما در ایران بیشتر کتاب بازی‌ها را می‌شناسیم.

وضعیت امروز تحلیل رفتار متقابل و بحث‌های اریک برن

بحث‌های اریک برن و مدل تحلیل رفتار متقابل، اگر چه هنوز هم به صورت پراکنده در میان روان درمان‌گرها مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما می‌توان گفت که جذابیت بحث‌های تحلیل رفتار متقابل برای دانشجویان مدیریت، مذاکره، مهارت‌های ارتباطی و تبلیغات بیشتر است.

درک علت این وضعیت هم دشوار نیست.

یکی از انتقادهایی که برخی روان درمان‌گرها به مدل تحلیل رفتار متقابل دارند، سادگی بیش از حد آن است. آنها معتقدند این ساده سازی می‌تواند موجب بی‌توجهی به بخشی از جزئیات ارزشمند بشود و از دقت تحلیل بکاهد.

اما از سوی دیگر، برای علاقمندان مدیریت و مذاکره و مهارتهای ارتباطی، در مقایسه با آموزش‌های عمومی که بیشتر شبیه فهرست نصیحت محسوب می‌شوند، مدل تحلیل رفتار متقابل یک چارچوب شفاف‌، قاعده‌مند و قابل یاد دادن و یادگرفتن محسوب می‌شود.

ما هم به همین علت، به سراغ آموزش تحلیل رفتار متقابل و کاربرد آن در مدیریت رفته‌ایم و در میان منابع مختلف این حوزه، بیش از هر چیز به نوشته‌ها و حرف‌های خود اریک برن مراجعه خواهیم کرد.